تاریخچـه هفـت سیـن از گذشتـه تا به امـروز
تاریخچـه هفـت سیـن از گذشتـه تا به امـروز
خوان نوروزی (سفره هفت سین) باید سفید باشد چرا كه نشانه پاكی و
سفید بختی و روشنایی است و نیز نشانه جهان بی پایان است كه بارگاه
یزدان در آن است. در سفره و یا همان خوان نوروزی مواد و چیدنی‌هایی
گذاشته می‌شود كه هركدام نشانه و نمادی از سلامتی، رزق و روزی،
زایش، بركت و ... است.
سبزه
شاید زیباترین ویژگی سفره هفت سین را می‌توان به وجود سبزه آن
دانست، به این دلیل كه سبزه با رنگ و طراوت خود دلها را شادمان می
سازد و با نگریستن به آن طلوع سال جدید را زیباتر می‌كند. در ایران
باستان رسم بر این بود كه بیست و پنج روز قبل از نوروز در كاخ
پادشاهان دوازده ستون از خشت خام برپا می‌ساختند و بر هر كدام یك
نوع غله می‌كاشتند و معتقد بودند اگر سبزه‌ها خوب بروید سال پر
بركتی است.
در ایران باستان دانه‌های گندم، جو، برنج، لوبیا، عدس، ارزن،
باقلا، نخود و كنجد را بر این ستون‌های خشتی می‌كاشتند و روز ششم
فروردین آنها را برمی چیدند و به نشان بركت و باروری در تالارها
پخش می‌كردند و معمولا سه قاب از سبزه به نماد اندیشه نیك، گفتار
نیك و كردار نیك بر خوان می‌گذاشتند و اغلب كنار آنها گندم، جو و
ارزن كه نقش مهمی در خوراك مردم داشتند سبز می كردند تا سبب
فراوانی این دانه‌ها در سال جدید گردد.
امروزه نیز آن چیزی كه وجودش بر سر سفره هفت سین ضرورت دارد، سبزه
است. مردم یزد از نیمه اسفند به سبز كردن سبزه در كاسه و بشقاب و
حتی بر روی كوزه‌های سفالی می‌پردازند. زرتشتیان رویش سبزه را در
نوروز نشان تازه شدن زندگی و فصل رویش دانه‌ها كه خود بركت زندگی
محسوب می‌شود، می‌دانند. در گذشته زرتشتیان یزد بیشتر "تره تیزك"
را كه در گویش خود بدان "ششه" می‌گویند بر روی كوزه‌های سفالی سبز
می‌كردند.
دانه‌هایی كه امروزه كشت می‌شود بیشتر گندم و عدس است ولی ماش و
تره تیزك را نیز سبز می‌كنند. معمولا تره تیزك را یك شبانه روز خیس
می‌كنند سپس آن را در كیسه‌های پارچه‌ای نازك می ریزند و در جایی
گرم قرار می‌دهند تا جوانه بزند، جوانه زدن دانه‌ها را در گویش
زرتشتیان یزد روز آمدن می‌گویند، بعد از آن كه دانه‌های روز آمده
را در بشقاب‌های پهن بی لبه كه معمولا سه عدد و مخصوص كاشتن سبزه
هستند، ریختند، روی جوانه‌ها را پرده‌ای از ماسه نرم می‌ریزند و آب
می‌دهند تا سبز شود.
آتشدان (مجمر)
بر سر سفره هفت سین زرتشتیان وجود آتشدان، نماد اردی بهشت
امشاسپند، اهمیت خاصی دارد. آتش این مجمر از آتش مقدس مایه می‌گیرد
معمولا در كنار آتشدان دانه‌های اسفند كندر اشتره و نیز چوب‌های
خوشبو چون عود و صندل وجود دارد. روشنایی تجلی اهورا مزدا است و
نماد درستی و نیك اندیشی و راستی بنابراین باید بر سر سفره هفت سین
باشد. در ایران باستان در دو سوی آتشدان شمعدان‌های گران‌بها یا
چراغ می‌نهادند و آنها را می‌افروختند و این نشانی از دنیای پرفروغ
بی پایان بود كه اهریمن بدانجا راه ندارد.
كتاب مقدس
یكی دیگر از چیدنی‌های خوان نوروزی وجود كتاب مقدس به عنوان نماد
اهورا مزدا است. در دوران ساسانیان كتاب اوستا را برخوان می
گذاشتند و قبل از فرا رسیدن سال قسمتی از آن را كه معمولا "فروردین
یشت" است، می خواندند و از فرورهای شاهان، پاكان، پارسایان،
دلاوران و شهسواران كه در "فروردین یشت" نام آنها آمده، یاد
می‌كردند.
امروز بر سر سفره نوروزی ما مسلمانان قرآن گذاشته می‌شود و هر كس
قسمتی از كتاب دینی خود را می‌خواند تا سال نو را با آیه‌های مبارك
الهی شروع كرده باشد.
كوزه آب
در گذشته كوزه آب كه توسط دختران نابالغ از چشمه‌ها پر می‌شد با
زینتی از گردنبندها بر سر خوان نوروزی نهاده می‌شد. امروزه كوزه
سفالی را پر از آب می‌كنند و به جای جواهرات با سبزه و روبان تزیین
می‌كنند و همراه با تاس مسین پر از آب و برگ‌های آویشن در حالی كه
یك عدد انار سرخ هم در آن نهاده‌اند، بر سفره می گذارند.
نان
نان كه نمادی از بركت است، چه در گذشته و چه در حال بر سر سفره
نوروزی می‌گذاشتند و اكنون نیز یا نان سنگك بزرگی می پزند و برای
بركت سفره بر آن می‌گذارند یا اینكه نان را به صورت كماج شیرین
درآورده بر خوان نوروزی می‌نهند. در زمان ساسانیان گرده نان‌هایی
به اندازه یك كف دست یا اندكی كوچكتر می پختند كه به آنها "درون"
می‌گفتند و گاهی بر آن نوعی نیایش می‌خواندند و بدین ترتیب نان‌های
نوروزی را بركت می‌بخشیدند. امروزه زرتشتیان علاوه بر نان معمولی
نان‌های دیگری مانند كماج، نان شیر و چند نوع شیرینی خانگی كه
بیشتر جنبه تشریفاتی دارد، می‌گذارند.
بر سر سفره هفت سین یزدی‌ها شیرینی‌های معروف یزدی هم به چشم
می‌خورد كه معمولا در دیس‌های بزرگ به طرز زیبایی چیده می‌شود و در
اعیاد و جشن‌ها و به ویژه عید نوروز مصرف فراوان دارد.
تخم مرغ
تخم مرغ بن مایه خوان نوروزی است و به صورت رنگ كرده می‌بایست بر
سر سفره هفت سین جلوه نمایی كند، زیرا كه تخم و تخمه نمادی است از
نطفه و نژاد و در روز جشن تولد آدمیان كه تخمه و نطفه پدیدار
می‌گردد. تخم مرغ تمثیلی است از نطفه باروری كه به زودی باید جان
بگیرد و زندگی یابد و زایش كیهانی انجام پذیرد. پوست آن هم نمادی
است از آسمان و طاق كیهان.
آیینه
به اعتقاد زرتشتی‌ها چون آخرین ماه سال زمان تولد آدم ابوالبشر
است، بنابراین باید نمادی از آن در خوان نوروزی باشد تا شكل پذیری
آسان شود. از این رو آیینه‌ای در بالای خوان نهاده می‌شود و در
اطراف آن شمع یا چراغی می‌گذارند. اغلب تعداد شمع‌ها با تعداد
فرزندان خانواده ارتباط دارد و نیز آیینه‌ای دیگر در زیر تخم مرغ
گذاشته می‌شود تا انعكاس وجود آدمی در آیینه دیده شود و نیز آیینه
زیر تخم مرغ هم نمایانگر تحویل سال است. وقتی كه گاو آسمانی، كره
زمین را از شاخی به شاخ دیگر می‌افكند در آن زمان تخم مرغ بر روی
آیینه خواهد جنبید، در جلوی آیینه هم مشتی گندم به نشانه روزی فراخ
می‌پاشند.
سمنو
سمنو كه از جوانه‌های تازه رسیده گندم تهیه می‌شود، نماد فراوانی
خوراك و غذاهای خوب و پر نیرو است و نیز نمادی برای زایش گیاهی و
بارور شدن گیاهان توسط فرورهاست.
سنجد
سنجد كه عطر برگ و شكوفه‌های آن محرك عشق و مهر است و از مقدمات
اصلی زایندگی به شمار می‌آید، باید بر سر خوان نوروزی نمایان باشد.
وجود سنجد در سفره نوروزی انگیزه زایش كیهانی است گاه زرتشتیان
دانه‌های سنجد را با آویشن در هم می‌آمیزند و همراه با نقل و سكه
بر سر سفره نوروزی می‌گذارند.
سیر
نماد میكروب زدایی و پاكیزگی محیط زیست و سلامت بدن و نیز زدودن
چشم زخم است كه باید حتما بر سر سفره نهاده شود. به اعتقاد
زرتشتیان بوی سیر دیوان را می‌گریزاند. زرتشتیان سیر را با تكه‌های
نان كه در آن ترید كرده‌اند، در مراسم پرسه با سداب به كار می‌برند
و بر سر سفره نیایش می‌گذارند. پوست سیر را هرگز در جایی
نمی‌گذارند زیرا معتقدند از سحر هم بدتر است، به همین جهت برای
كندن پوست آن ابتدا سیر را در آب می‌خیسانند و بعد پوستش را
می‌كنند، همچنین معتقدند اگر پوست سیر را با پیاز گلپر و اسفند در
خانه بسوزانند، به خصوص در صبح روز پنجشنبه، بویش، خانه را پاك
می‌كند.
سركه
همانند سیر نمایانگر پاكی محیط، زدودن آلودگی و باطل كردن سحر و
جادو است.
سماق
سماق نماد عشق مهر و پیوند دلها است كه بر سر سفره هفت سین نهاده
می‌شود.
سپند (اسفند)
اسفند نیز نشانه‌ای است از دفع چشم زخم كه در زمان‌های كهن مقدس
بوده، است و در مراسم نیایشی به كار می رفته است. امروزه نیز ار آن
برای دفع چشم زخم و به نیت درود فرستادن برای عزیزان از دست رفته و
همچنین ضد عفونی كردن محیط استفاده می‌شود. زرتشتیان اسفند را در
خوانچه مخصوصی می‌نهند چراكه نشانه همه امشاسپندان و مقدسان است.
اسفند همراه با كندر و دیگر خوشبوهای مخصوص آتش همیشه در خانه
زرتشتیان وجود دارد و روزی 2 تا 3 بار آنها را برآتش می ریزند به
خصوص در مراسم سوگواری و شادی اسفند دود كردن امری رایج است.
سكه
پول زرد و سفید در خوان نوروزی نمادی است از شهریور امشاسپند كه
موكل است بر فلزات و بودن آن بر سر خوان كه موجب بركت و سرشاری
كیسه است. بر سر خوان نوروزی زرتشتیان و گاه غیر زرتشتیان
چیدنی‌های دیگر هم نهاده می‌شود؛ شیرینی و نقل كه نماد شیرین كامی
است؛ گلابدان پر از گلاب و همچنین سبزی خوردن، پنیر و كاهو كه
طراوت و نیز زیبایی سفره را دو چندان می‌كند.در برخی از سفره‌ها
آرد هم وجود دارد كه آن هم نمادی است از بركت نوروزی اما دو چیز
مهم دیگر بر سر سفره هفت سین نمادین است، یكی انار و دیگری تنگ
ماهی.
انار
انار از مقدس ترین درختان است كه تقدسش را همچنان تا به امروز حفظ
كرده است. درخت انار به سبب رنگ سبز تند برگ‌هایش و نیز به جهت رنگ
و شكل غنچه و گل مانندش، همانند آتشدان است و همیشه مقدس بوده است.
پردانگی انار نماینده بركت و باروری و رزق فراوان است و نمادی است
از باروری ناهید. زرتشتیان معمولا در تاس مس پر از آب یك عدد انار
هم می‌گذارند با این باور كه این میوه پردانه در سال جدید بركت و
رزق فراوان برای خانواده به همراه داشته باشد، به ویژه انارهای خوش
آب و رنگ و آبدار شهر كویری یزد كه اكثرا برای استفاده در سفره‌های
هفت سین در پوششی از كاه در گودال‌های زمینی نگه داری می شود تا در
سال نو به زیبایی سفره هفت سین بیفزاید.
ماهی
یكی دیگر از زینت دهندگان سفره هفت سین، ماهی است، اسفند ماه در
برج حوت است و حوت یعنی ماهی. در هنگام نوروز برج حوت به برج حمل
تحویل می‌گردد و از این رو نمادی از آخرین ماه سال در خوان نوروزی
گذاشته می‌شود. علاوه بر آن ماهی یكی از نمادهای آناهیتا فرشته آب
و باروری است كه وظیفه اصلی نوروز را كه باروری است بر عهده دارد.
خوردن سبزی پلو با ماهی نیز در شب عید از این روست و ظرف پر از آب
با چند ماهی قرمز نمادیست از روزی حلال.
گل بیدمشك
گل بیدمشك نمادی است از اسپندارمذامشاسپند و گل نیز ویژه اسفند ماه
است به خصوص گل بیدمشك كه از عطر خاصی نیز برخوردار است و در معطر
ساختن فضای خانه نقش بسزایی دارد.
نارنج
نمادی است از گوی زمین و هنگامیكه در ظرف آبی نهاده شده باشد،
نمادی است از گوی زمین در كیهان و گردش آن بر روی آب نمودار گذاشتن
برج‌های دوازده گانه و تحویل سال است. علاوه بر این‌ها بر سر سفره
زرتشتیان كاسه‌ای پر از پالوده خانگی و نیز كاسه‌ای از خشكبار ترش
مزه مانند برگه شفتالو، برگه زردآلو، آلبالو و آلوچه را كه قبلا
در آب خیسانده‌اند، نیز می‌گذارند و نیز مقداری پسته، فندق، بادام
زمینی و تخمه را كه قبلا خندان كرده و بو داده‌اند، داخل كیسه‌ای
به نام دولك می‌ریزند و به عنوان آجیل نوروزی بر سر سفره می‌نهند.
علاوه بر آن بر سر سفره هفت سین گلهای زیبا و خوشبویی چون گل
نرگس، گل سنبل و گل شب بو كه نوید بخش بهار هستند، دیده می‌شود.
زمانیكه سفره چیده شد همه اهل خانه حمام رفته و لباس نو پوشیده،
گرد سفره هفت سین می‌نشینند و چند دقیقه مانده به تحویل سال همگی
با هم خواندن سرودهایی، خداوند را سپاس و نیایش می‌كنند.
سال كه تحویل شد جملگی با شادی وصف ناپذیری سال جدید را تبریك
گفته، روبوسی می‌كنند؛ بانوی خانه آینه و گلاب پاش را از سر سفره
برداشته و گلاب را در دست هر كدام می ریزد و همزمان آیینه را رو به
روی چهره آنها می‌گیرد تا روی خود را ببیند. این كار از سالخورده
ترین فرد خانواده شروع می شود. آنگاه همگی به وسیله نقل خوشمزه
یزدی(معمولا نقل بیدمشكی، نقل بادام و یا نقل پسته) كه در
قنادی‌های یزد تهیه می‌شود و نیز سایر شیرینی‌ها پذیرایی شده،
دهانشان را شیرین می كنند. سپس پدر خانواده به همه اعضای خانواده
عیدی می‌دهد و بعد از آن مقداری از غذاهای درون سفره با شادی صرف
می‌شود.
پیشـاپیـش نـوروز 91 مبـارک
